Բուն Բարեկենդանը հայոց հնագույն տոներից է, որը
հայ եկեղեցու սահմանած Բարեկենդաններից գլխավորն է և տոնվում է Զատիկից
յոթ շաբաթ առաջ: Հնում Բուն Բարեկենդանին թույլատրվում էր առատ ուտելիք,
կերուխում, տանտիկիններն իրենց պահած մթերքներով շռայլորեն հյուրասիրում
էին ընտանիքի անդամներին ու հյուրերին: Տոնին պատրաստվում և մասնակցում էին
բոլորը՝ մեծ և փոքր: Չնայած ամենուր դեռ
ձյուն էր, սակայն դա չէր խանգարում, որ մարդիկ անձնատուր լինեն
զվարճություններին: Երկու-երեք օր առաջ կանայք և տղամարդիկ դադարում էին
աշխատել, զանազան խաղեր էին խաղում, զվարճանում երեխաների պես: Ծերունիները
առանց քաշվելու միանում էին այս կամ այն խմբին՝ <գնդակ> խաղալու:
Երիտասարդները <Սուրմագիլի> կամ< Կունդի> էին խաղում:
Աղջիկներն առանձին խումբ էին կազմում և <Ճլորթի> էին ընկնում: Այդ
ամենը զուգորդվում էր ինքնատիպ զբոսախնջույքներով, Դափ ու Զուռնով:
Տոնի անբաժան մասն էին ժողովրդական ներկայացումներն ու դիմակավոր խաղերը: Ներկայացումների ժամանակ ծիծաղախառն կատակներով քննադատության էին ենթարկվում մեծավորներն ու իշխանավորները: Հավաքվում էին մեծ ու փոքր, մի կողմ էին դրվում պետական կամ եկեղեցական օրենքները, ամեն մարդ առանց քաշվելու ասում էր իր խոսքը: Փաստորեն Բուն Բարեկենդանը բացի խրախճանքից, կերուխումից, նաև ազատության օր էր:
Բարեկենդանի օրը մինչև իսկ չքավորներն ու աղքատներն էին վայելում տոնական սեղանը: Այդ օրը հիշում էին նաև պանդխտության մեջ գտնվողներին ու երգում էին պանդխտության հատուկ տաղեր:
Բարեկենդանի երեկոն բարեկամներն ու հարազատները միասին էին անցկացնում: Յուրաքանչյուրն իր հետ ուտելիք էր բերում, կուշտ ուտում էին ու խմում, քանզի առջևում յոթշաբաթյա պասն էր: Ամենավերջում ուտում էին մի-մի ձու՝ բերանը կողպելու համար, որպեսզի Զատիկին դարձյալ ձվով < բանան> այն:
Բարեկենդանի օրը վանքերում կոչվում էր նաև Աբեղաթող: Ստեփանոս Մալխասյանցի ստուգաբանությամբ՝ բառը կազմված է < Աբեղա> և <թողուլ> բառերից և նշանակում է աբեղաների թողություն, արձակում վանական խիստ կյանքի կանոններից: Ազգային հինավուրց տոնը այդպես է փոխվել քրիստոնեության հաստատումից հետո, որով հայ եկեղեցին խստակենցաղ հոգևորականների համար սահմանել է որոշ ազատություններ: Այստեղ ևս մուտք են գործել բարեկենդանյան խաղերն ու խրախճանքները:
Լինելով շարժական` տոնը կատարվում էր փետրվարին կամ մարտի սկզբին և հետևաբար կապ ուներ գարնան սկսվելու հետ: Եվ պատահական չէին զվարճությունները, որոնք արթնացող բնությանն ուրախ դիմավորելու, գարնան հետ, նաև մարդկանց վերակենդանանալու խորհուրդն ունեին: Մարդիկ մաղթում էին միմյանց Բարի կենդանություն...
Աղբյուր՝ <Ազգային տոներ>
Տոնի անբաժան մասն էին ժողովրդական ներկայացումներն ու դիմակավոր խաղերը: Ներկայացումների ժամանակ ծիծաղախառն կատակներով քննադատության էին ենթարկվում մեծավորներն ու իշխանավորները: Հավաքվում էին մեծ ու փոքր, մի կողմ էին դրվում պետական կամ եկեղեցական օրենքները, ամեն մարդ առանց քաշվելու ասում էր իր խոսքը: Փաստորեն Բուն Բարեկենդանը բացի խրախճանքից, կերուխումից, նաև ազատության օր էր:
Բարեկենդանի օրը մինչև իսկ չքավորներն ու աղքատներն էին վայելում տոնական սեղանը: Այդ օրը հիշում էին նաև պանդխտության մեջ գտնվողներին ու երգում էին պանդխտության հատուկ տաղեր:
Բարեկենդանի երեկոն բարեկամներն ու հարազատները միասին էին անցկացնում: Յուրաքանչյուրն իր հետ ուտելիք էր բերում, կուշտ ուտում էին ու խմում, քանզի առջևում յոթշաբաթյա պասն էր: Ամենավերջում ուտում էին մի-մի ձու՝ բերանը կողպելու համար, որպեսզի Զատիկին դարձյալ ձվով < բանան> այն:
Բարեկենդանի օրը վանքերում կոչվում էր նաև Աբեղաթող: Ստեփանոս Մալխասյանցի ստուգաբանությամբ՝ բառը կազմված է < Աբեղա> և <թողուլ> բառերից և նշանակում է աբեղաների թողություն, արձակում վանական խիստ կյանքի կանոններից: Ազգային հինավուրց տոնը այդպես է փոխվել քրիստոնեության հաստատումից հետո, որով հայ եկեղեցին խստակենցաղ հոգևորականների համար սահմանել է որոշ ազատություններ: Այստեղ ևս մուտք են գործել բարեկենդանյան խաղերն ու խրախճանքները:
Լինելով շարժական` տոնը կատարվում էր փետրվարին կամ մարտի սկզբին և հետևաբար կապ ուներ գարնան սկսվելու հետ: Եվ պատահական չէին զվարճությունները, որոնք արթնացող բնությանն ուրախ դիմավորելու, գարնան հետ, նաև մարդկանց վերակենդանանալու խորհուրդն ունեին: Մարդիկ մաղթում էին միմյանց Բարի կենդանություն...
Աղբյուր՝ <Ազգային տոներ>
